Nawiązywała ona do chlubnych tradycji formacji granicznych II RP – Korpusu Ochrony Pogranicza i Straży Granicznej powstałej w 1928 roku. Zastąpiła natomiast Wojska Ochrony Pogranicza, które od 1946 roku chroniły granice PRL.
Nowa formacja stanęła wobec zupełnie nowych zadań, które wynikały z zagrożeń, z jakimi dotąd nie miały do czynienia polskie służby graniczne. Jednym z nich było zjawisko masowej migracji, wywołanej wybuchem wojny w byłej Jugosławii, drugim zaś spowodowany upadkiem ZSRR masowy przemyt najróżniejszych towarów, a nawet żywych zwierząt. I to właśnie zatrzymanie narastającej fali przestępczości granicznej, w tym przeciwdziałanie nielegalnej migracji oraz kontrolowanie pobytu i zatrudnienia cudzoziemców na terenie Polski stało się jednym z podstawowych zadań Straży Granicznej.
W ciągu trzydziestu lat formacja ze struktury policyjno-wojskowej, jaką odziedziczyła po poprzedniczce, przekształciła się w nowoczesną służbę migracyjną, wyposażoną we wszystkie uprawnienia i narzędzia prawne, konieczne do zapewnienia bezpieczeństwa granic Rzeczypospolitej Polskiej.
Podlaski Oddział Straży Granicznej im. gen. dyw. Henryka Minkiewicza z siedzibą w Białymstoku jest jednym z dziewięciu oddziałów funkcjonujących w strukturze organizacyjnej Straży Granicznej. Ochrania ponad 350-kilometrowy odcinek granicy, z czego 104 km z Litwą oraz 247 km z Białorusią. To jeden z najważniejszych oddziałów naszego kraju. Ochrania zewnętrzną wschodnią granicę Unii Europejskiej. Zasięg terytorialny oddziału obejmuje województwo podlaskie.
Podlaska Straż Graniczna stosuje obecnie najnowocześniejsze rozwiązania techniczne i informatyczne. Dysponuje różnego rodzaju środkami transportu. To między innymi motocykle, quady, samochody terenowe i szosowe, schengenbusy, pojazdy obserwacyjne oraz samoloty i śmigłowce. Składa się z 16 placówek Straży Granicznej: 3 na granicy wewnętrznej Unii Europejskiej (w Rutce - Tartak, Sejnach oraz Augustowie) oraz 13 na granicy zewnętrznej, w tym: 7 placówek bez przejść granicznych (w Lipsku, Nowym Dworze, Szudziałowie, Krynkach, Michałowie, Dubiczach Cerkiewnych i Mielniku) oraz 6 placówek z przejściami granicznymi (w Płaskiej, Kuźnicy, Bobrownikach, Narewce, Białowieży i Czeremsze).
W Podlaskim Oddziale Straży Granicznej w Białymstoku w ruchu międzynarodowym funkcjonują 4 drogowe przejścia graniczne (w tym w Białowieży wyłącznie w ruchu pieszym i rowerowym), 3 kolejowe i jedyne w Polsce rzeczne przejście graniczne.W strukturze Oddziału znajduje się również Strzeżony Ośrodek dla Cudzoziemców
w Białymstoku.
Podlaski Oddział Straży Granicznej tworzy 2 tys. funkcjonariuszy i ponad 300 pracowników.